D.V. Coornhert’s volkomen godsdienstvrijheid; Franck, Schwenkfeld, Castellio
http://www.dbnl.org/tekst/bong004dirc01_01/bong004dirc01_01_0005.php
Toleranz und Offenbarung. Eine Untersuchung der Motive und Motivformen der Toleranz im Offenbarunggläubigen Protestantismus’ Leipzig 1923.
De Christelijke naastenliefde en het opkomend begrip omtrent de menselijke waardigheid, respect voor de denkende mens en voor de oorzaken van zijn dwalingen is de diepste grond waarop de verdraagzame denkbeelden konden groeien. Niet filosofische of theologische motieven zijn de voedingsbodem van de tolerantie, maar op de mensenliefde als basis konden de theoretische motieven groeien.
Coornhert is allerminst een scepticus, nog minder een onverschillige, en toch stelde hij de eis van volkomen godsdienstvrijheid, evenals vele denkers der 16e eeuw, waaronder Franck, Schwenckfeld, Castellio, Bodin, Acontius, Denck, allen stiefkinderen van het Christendom. Niet uit het kamp der Rooms-Katholieken, noch uit dat der Calvinisten, niet van de Lutheranen of de aanhangers van Zwingli komt de eis van godsdienstvrijheid. Wel eisen allen vrijheid van godsdienst waar zij die niet bezaten, maar zo gauw zij hun godsdienst mochten uitoefenen weigeren zij aan anderen de rechten die zij zelf geëist hebben. Wij zullen zien dat naarmate de profetische openbaringsinstelling der kerken groter is, de mate van verdraagzaamheid afneemt.