OVER DENKERS VOORAFGAAND AAN SPINOZA

Vele denkers uit de voorafgaande eeuwen hadden thema's behandeld, die ook bij Spinoza zijn te vinden, zoals: Averoës (1126-1198), Geert Groote (1340-1380, Deventer) en Thomas á Kempis (1375-1447, Zwolle) met de moderne devotie en Erasmus (1466-1536).

Johannes Hus (1367-1415) krijgt volgelingen in de BOHEEMSE BROEDERSCAHAPPEN (zegel staat links; waar het huidige Odeon staat, Singel 460, stond in ieder geval in 1648 en ook in 1817 een schaap met de vlag. Dus op het door Vingboons voor Marcelis ontworpen gebouw uit 1663 en op de brouwerij 't Lam daarvoor, zoals te zien op Van der Helst schilderij 'De Scuttersmaaltijd' uit 1648).

Ook door Luther(1483-1546) en Calvijn (1509-1564) worden nieuwe kerkgenootschappen gesticht.


Internationaal combineren wereldbeschouwelijke vernieuwers wetenschappelijke ontdekkingen (b.v. op het gebied van de astronomie) met spiritualiteit zoals filosofen van het licht (Giordano Bruno, 1549-1600 en Jakob Böhme, 1575-1642), humanisten (Juan Luis Vives, 1492-1540 en Sebastian Franck, 1495-1543) en maatschappijhervormers (Comenius, 1592-1670 en Samuel Hartlib, 1600-1662). Zij staan dichtbij natuurkundigen als Robert Boyle (1627-1691).

Wereldbeschouwingen van vernieuwers als Bruno, Böhme, Vivès, Franck, Comenius en Hartlib vormen een grondslag van de vrijmetselarij (volgens R. Commers, Gent). De  Rosekruisers-beweging, die teruggrijpt op Pythagoras, is verwant aan de vrijmetselarij en werd gevormd in 1407 door de duitser Rosenkreutz (1378-1484). Francis Bacon, invloedrijk geweest met zijn empirische methodologie voor de Royal Society, wordt ook wel eens genoemd als 'eerste' Rozenkruiser'.

In Spinoza's leven speelt de drukker van zijn werk, Jan Rieuwertsz, een belangrijke rol. Ook in de 16e eeuw waren er drukkers, die verboden werken drukten en werken van mensen die gevang waren gezet. En die hen, waar nodig, ook bescherming boden. Jasper Tournay (1560-1635) drukte in Gouda het werk van Coornhert. Deze 'lijfdrukker' (P. Abels) van Coornhert bood hem onderdak in de laatste dagen voor zijn overlijden. Tournay drukte op eigen risico ook Castellio (1515-1563, Frans humanist, theoloog, pedagoog), Sebastian Franck (1499-1543, Duitse vrijdenker, humanist, hervormer) en Coolhaes (1513-1563, voorloper van Arminius). Verder van socininianen en (anoniem) van DAVID JORIS (1501-1556) (rechts, schilderij van Jan van Scorel, 1495-1562).